Program terapii logopedycznej

Program terapii logopedycznej

w Niepublicznym Przedszkolu TWP ZIARENKO

z Oddziałem Kształcenia Specjalnego w Bielicach

1. ZAŁOŻENIA PROGRAMOWE

Celem wychowania przedszkolnego jest wspieranie całościowego rozwoju dziecka fizycznego, emocjonalnego, społecznego i poznawczego. Proces wychowania i kształcenia w przedszkolu jest ukierunkowany na zaspokojenie naturalnych potrzeb rozwojowych dziecka i powinien być dostosowany do jego psychofizycznych możliwości. Bardzo ważną rolę w prawidłowym rozwoju dziecka pełni mowa. Do zadań przedszkola należy między innymi kształtowanie kompetencji językowych dzieci oraz wyposażenie ich w wiadomości i umiejętności umożliwiające komunikowanie się w języku polskim w sposób płynny, poprawny, uporządkowany i zrozumiały. Zaburzenia rozwoju mowy i języka skutkują nie tylko problemami w komunikowaniu się, ale także nieprawidłowym funkcjonowaniem w grupie rówieśniczej i trudnościami w dalszej edukacji szkolnej. Podjęcie specjalistycznych oddziaływań terapeutycznych ma na celu udzielenie fachowej pomocy dzieciom z zaburzeniami mowy i języka.

2. GŁÓWNE ZADANIA PRACY LOGOPEDYCZNEJ

1. Diagnozowanie logopedyczne, w tym prowadzenie badań przesiewowych w celu ustalenia stanu mowy oraz poziomu rozwoju językowego dzieci.

2. Prowadzenie zajęć logopedycznych dla dzieci oraz porad i konsultacji dla rodziców i nauczycieli w zakresie stymulacji rozwoju mowy i eliminowania jej zaburzeń.

3. Podejmowanie działań profilaktycznych zapobiegających powstawaniu zaburzeń komunikacji językowej we współpracy z rodzicami dzieci.

3. WARUNKI REALIZACJI

1. Program jest realizowany w Niepublicznym Przedszkolu TWP ZIARENKO z Oddziałem Kształcenia Specjalnego w Bielicach w formie logopedycznych zajęć indywidualnych lub grupowych (do 2 osób), organizowanych regularnie, w tygodniowych odstępach czasu.

2. Program zakłada współpracę z nauczycielami edukacji przedszkolnej, psychologiem, pedagogiem przedszkolnym, a także współpracę z rodzicami celem rozszerzenia i przedłużenia oddziaływań terapeutycznych.

4. CELE PRACY LOGOPEDYCZNEJ

1. Ukierunkowane na dziecko:

• diagnoza zaburzeń kompetencji i sprawności językowych,

• usuwanie zaburzeń rozwoju mowy i języka oraz wad wymowy,

• podejmowanie działań profilaktycznych zapobiegających powstawaniu zaburzeń komunikacji językowej we współpracy z rodzicami dzieci,

• podjęcie działań korygujących i profilaktycznych wobec dzieci przejawiających określone dysfunkcje w obrębie narządu żucia, połykania i oddychania,

• usprawnianie kompetencji językowych (fonologiczno-fonetycznych, fleksyjnych, słowotwórczych, leksykalno-semantycznych i syntaktycznych),

• rozwijanie i uwrażliwianie ogólnej percepcji słuchowej i słuchu fonemowego,

• wdrażanie dzieci do obcowania z literaturą i sztuką oraz kształtowanie twórczej aktywności słownej,

• wyrównywanie szans edukacyjnych,

• usprawnianie techniki czytania i pisania,

• wzmacnianie wiary we własne możliwości i kształtowanie pozytywnej samooceny.

2. Ukierunkowane na rodzinę:

• nawiązanie współpracy z rodzicami lub opiekunami dziecka,

• pedagogizacja rodziców – popularyzacja wiedzy z zakresu profilaktyki logopedycznej oraz eliminowania zaburzeń komunikacji językowej,

• włączenie rodziców do realizacji działań profilaktyczno-terapeutycznych,

• eliminowanie niewłaściwych postaw rodziców wobec dziecka z wadą wymowy,

• pomoc w kontaktach ze specjalistami (laryngologiem, audiologiem, stomatologiem, ortodontą, neurologiem dziecięcym, psychologiem).

5. METODY REALIZACJI PROGRAMU

• ćwiczenia ortofoniczne: oddechowe, fonacyjne, artykulacyjne, logorytmiczne, usprawniające motorykę narządów mowy, kształcące słuch fonemowy i autokontrolę słuchową,

• pokaz i wyjaśnianie ułożenia narządów artykulacyjnych,

• uczulanie miejsc artykulacji,

• mechaniczne układanie narządów artykulacyjnych za pomocą szpatułki,

• wykorzystywanie nieartykułowanych dźwięków lub czynności fizjologicznych organizmu do tworzenia nowych głosek (wibracje warg, chuchanie, dmuchanie itp.),

• kontrola dotykowa i czucia skórnego dłoni,

• gesty umowne,

• metoda przekształceń artykulacyjnych,

• ćwiczenia kinestezji artykulacyjnej,

• mówienie wydłużone i delikatny start mowy,

• elementy metody Dobrego Startu Marty Bogdanowicz,

• elementy metody glottodydaktycznej Bronisława Rocławskiego,

• elementy metody Kinezjologii Edukacyjnej Dennisona,

• elementy metody integracji sensorycznej,

• ćwiczenia słuchu muzycznego,

• metoda pedagogiki zabawy,

• techniki relaksacyjne,

• drama.

6. PLAN PRACY LOGOPEDYCZNEJ

1. Diagnoza logopedyczna.

2. Ćwiczenia wspomagające terapię logopedyczną i artykulację:

• ćwiczenia oddechowe,

• ćwiczenia fonacyjne,

• ćwiczenia usprawniające narządy artykulacyjne (język, wargi, podniebienia miękkie, żuchwę),

• ćwiczenia połykania,

• ćwiczenia ogólnej percepcji słuchowej i słuchu fonemowego, – ćwiczenia logorytmiczne.

3. Ćwiczenia właściwe z zakresu korekcji dyslalii, składające się z następujących etapów:

• wywołania prawidłowego wzorca artykulacyjnego danego fonemu,

• automatyzacji, czyli utrwalenia nowo wypracowanych realizacji na materiale językowym w sylabach, logotomach, w nagłosie, wygłosie i śródgłosie wyrazów, w połączeniach wyrazowych, konstrukcjach zdaniowych oraz dłuższych formach narracyjnych;

• etap automatyzacji kończy się właściwą realizacją fonemu w mowie spontanicznej.

4. Stymulowanie ogólnego rozwoju dziecka poprzez:

• wzbogacanie słownika czynnego i biernego (tworzenie synonimów i antonimów, zdrobnień i zgrubień, rozwiązywanie krzyżówek, rebusów i zagadek słownych, zapamiętywanie zdań, rymowanek, wierszyków),

• kształtowanie twórczej aktywności słownej i rozwijanie mowy opowieściowej (opowiadanie własnymi słowami krótkich tekstów, ilustracji, historyjek obrazkowych, układanie rymów, zagadek, posługiwanie się poprawną polszczyzną),

• poszerzanie wiedzy o otaczającym świecie,

• programowanie kompetencji językowych poprzez ćwiczenia i usprawnianie lewej półkuli mózgu: ćwiczenie sekwencji i szeregów tematycznych i atematycznych, doskonalenie procesów myślowych (operacji klasyfikowania, porównywania, abstrahowania, uogólniania, wnioskowania przez analogię i myślenia przyczynowo–skutkowego),

• utrwalanie poprawnych form fleksyjnych i składniowych,

• ćwiczenie integracji wzrokowo – słuchowo – kinestetycznej,

• rozwijanie percepcji, pamięci oraz uwagi wzrokowej i słuchowej,

• doskonalenie orientacji przestrzennej i w schemacie własnego ciała,

• usprawnianie techniki czytania i pisania.

5. Terapia zaburzeń płynności mówienia obejmująca:

• ćwiczenia aparatu oddechowego i oddechowo-fonacyjnego, mające na celu zwiększenie pojemności życiowej płuc, wydłużenie fazy wydechowej, wypracowanie umiejętności ekonomicznego gospodarowania powietrzem podczas mowy i synchronizowania pauz oddechowych z treścią wypowiedzi, a także wyćwiczenie całościowego (piersiowo- brzusznego) toru oddechowego i podparcia oddechowego,

• technikę przedłużonego mówienia,

• technikę delikatnego startu mowy.

7. ZASADY TERAPII LOGOPEDYCZNEJ

1. Zasada systematyczności – wymaga, aby rozpoczęta praca była konsekwentnie doprowadzana do końca, zgodnie z określoną kolejnością działań. Pamiętać należy o pewnej elastyczności w swoich działaniach, mając na względzie osiągnięcie zamierzonego celu.

2. Zasada stopniowania trudności – nakazuje rozpoczynać od ćwiczeń najłatwiejszych, by dziecko widziało efekty swojej pracy i miało poczucie sukcesu. Jednakże nie należy proponować dziecku zadań zbyt łatwych, ponieważ staną się dla niego nudne.

3. Zasada utrwalania – zakłada konieczność powtarzania zdobytych umiejętności, aż do wytworzenia nawyku.

4. Zasada indywidualizacji – uwzględnia indywidualne podejście do każdego dziecka, nawet jeśli pracuje ono w grupie. Trzeba wziąć pod uwagę cechy osobowości, poziom intelektualny, wiek i wydolność dziecka i dostosować do nich czas trwania zajęć, ich intensywność oraz metody i pomoce dydaktyczne.

5. Zasada aktywnego i świadomego udziału – pomaga zaciekawić dziecko ćwiczeniami i zmobilizować je do pracy w celu osiągnięcia pozytywnych rezultatów. Dziecko musi czuć potrzebę ćwiczeń i rozumieć konieczność udziału w zajęciach. Należy pobudzać jego zainteresowanie, podnosić poziom motywacji, stosować nagrody i pochwały. Zajęcia powinny być dla przedszkolaka przyjemnością i dobrą zabawą.

6. Zasada polisensoryczności działań – zakłada, by w procesie terapii logopedycznej angażować maksymalną ilość zamysłów. Zatem zabawy i ćwiczenia należy urozmaicać różnymi środkami i pomocami dydaktycznymi.

7. Zasada kształtowania prawidłowych postaw emocjonalno-osobowościowych – nakazuje wzmacniać w dziecku poczucie własnej wartości i likwidować lęk przed mówieniem.

8. Zasada współpracy z najbliższym otoczeniem – uprawnia rodziców lub opiekunów dziecka do otrzymywania rzetelnych informacji dotyczących rodzaju i przyczyn zdiagnozowanych zaburzeń, programu i sposobu terapii oraz przewidywanych efektów.

8. RAMOWY PROGRAM USPRAWNIANIA LOGOPEDYCZNEGO

Etapy terapii	Rodzaje ćwiczeń	Zamierzone efekty terapeutyczne
Ćwiczenia przygotowujące artykulatory do wywołania nieprawidłowo realizowanych fonemów	Ćwiczenia oddechowe	– prawidłowe gospodarowanie oddechem, – oddychanie torem całościowym (piersiowo-brzusznym), – różnicowanie faz oddychania (wdech i wydech), – wydłużenie fazy wydechowej, – ekonomicznie zużywanie powietrza podczas mówienia;
	Ćwiczenia fonacyjne	– operowanie natężeniem i wysokością głosu, – dysponowanie odpowiednią długością trwania dźwięku, – mówienie z odpowiednią intonacją, – właściwe modelowanie głosu, – umiejętne kierowanie własnym głosem i chronienie aparatu artykulacyjnego przed nadmiernym obciążeniem, – unikanie nadmiernego napinania mięśni krtani i aparatu artykulacyjnego
	Ćwiczenia narządów artykulacyjnych (języka, warg, podniebienia miękkiego, żuchwy)	– sprawne wykonywanie ćwiczeń języka, warg, podniebienia miękkiego, żuchwy, – prawidłowa pionizacja języka, – świadome kierowanie ruchami narządów artykulacyjnych, – właściwa koordynacja ruchowa aparatu artykulacyjnego, – wyrobienie wrażliwości miejsc i ruchów w jamie ustnej, istotnych dla właściwej realizacji dźwięków, – prawidłowa technika połykania
Ćwiczenia właściwe z zakresu korekcji zaburzeń i wad wymowy	Wywołanie prawidłowego wzorca artykulacyjnego danego fonemu	– prawidłowe wybrzmiewanie dźwięku w izolacji, – rozpoznawanie fonemu w nagłosie, śródgłosie i wygłosie wyrazów, – prawidłowe rozpoznawanie fonemu w labiogramach, – prawidłowe układanie narządów artykulacyjnych podczas realizacji dźwięku mowy, – różnicowanie fonemów opozycyjnych pod względem dźwięczności i miejsca artykulacji
	Utrwalenie fonemu na materiale językowym w sylabach, logotomach, wyrazach, konstrukcjach zdaniowych oraz dłuższych formach narracyjnych	– prawidłowa realizacja fonemu w sylabach otwartych i zamkniętych, logotomach, wyrazach (nagłos, śródgłos, wygłos), połączeniach wyrazowych, zdaniach, wierszykach, wyliczankach i piosenkach
	Automatyzacja poprawnej wymowy w mowie spontanicznej	– właściwa realizacja fonemu w dłuższych formach narracyjnych (opowiadaniach ilustracji i historyjek obrazkowych, rozmowach kierowanych), – włączenie nowo wypracowanych realizacji do mowy spontanicznej
Ćwiczenia wspomagające terapię logopedyczną	Ćwiczenia ortofoniczne	– rozpoznawanie, identyfikowanie i naśladowanie dźwięków otaczającego świata (odgłosów zwierząt, przyrody, środków transportu, urządzeń mechanicznych, dźwięków instrumentów muzycznych), – naśladowanie głosem czynności

1. Ćwiczenia słuchu fonemowego

• różnicowanie i identyfikowanie dźwięków mowy ludzkiej,

• wyodrębnianie fonemów w nagłosie, wygłosie i śródgłosie wyrazów,

• dokonywanie analizy i syntezy sylabowej i fonemowej,

• różnicowanie sylab i fonemów opozycyjnych oraz wyrazów zbliżonych brzmieniowo, różniących się tylko jedną głoską,

• odróżnianie wymowy prawidłowej od nieprawidłowej.

2. Ćwiczenia logorytmiczne

• prawidłowe wystukiwanie rytmu,
• mówienie rytmicznie wyrazów i zdań,
• właściwa fonacja, rytm i tempo wypowiedzi.

3. Ćwiczenia stymulujące ogólny rozwój dziecka (mowę, myślenie, umiejętności artykulacyjne, leksykalne i gramatyczne, pamięć, koncentrację uwagi)

• wzbogacenie słownika czynnego i biernego – rozwinięcie mowy opowieściowej,

• kształtowanie twórczej aktywności słownej (opowiadanie własnymi słowami krótkich tekstów, ilustracji, historyjek obrazkowych, układanie rymów, zagadek, posługiwanie się poprawną polszczyzną),

• poszerzenie wiedzy o otaczającym świecie, – programowanie kompetencji językowych poprzez usprawnienie lewej półkuli mózgu: tworzenie sekwencji i szeregów tematycznych i atematycznych, usprawnienie procesów myślowych (operacji klasyfikowania, porównywania, abstrahowania, uogólniania, wnioskowania przez analogię i myślenia przyczynowo- skutkowego),

• używanie poprawnych form fleksyjnych i składniowych,

• właściwa integracja wzrokowo-słuchowo- kinestetyczna,

• rozwinięcie percepcji, pamięci oraz uwagi wzrokowej i słuchowej,

• usprawnienie orientacji przestrzennej i w schemacie ciała,

• usprawnianie techniki czytania i pisania.

9. EWALUACJA – założone kryteria

• skuteczność (pozwoli określić czy zakładane w programie cele zostały osiągnięte);

• trafność (umożliwi ocenę zgodności celów programu z potrzebami przedszkola);

• użyteczność (polega na porównaniu zaangażowania z efektami terapeutycznymi uzyskanymi w trakcie realizacji programu).

Opieka logopedyczna w przedszkolu obejmuje:

• profilaktyczne przesiewowe badanie mowy dziecka;

• diagnozowanie stanu motoryki narządów mowy i stanu artykulacji dzieci;

• prowadzenie terapii logopedycznej z dziećmi, u których stwierdzono zaburzenia komunikacji językowej;

• prowadzenie terapii logopedycznej indywidualnej i grupowej, w zależności od rozpoznanych potrzeb;

• wspieranie nauczycieli w działaniach usprawniających aparat mowny dzieci;

• podejmowanie działań profilaktycznych zapobiegających powstawaniu zaburzeń komunikacji językowej;

• współpraca z rodzicami dzieci, którym udzielana jest pomoc logopedyczna w celu włączenia ich w proces terapii ich dziecka i kontynuacji ćwiczeń w domu;

• konsultacje dla zainteresowanych rodziców.

Zajęcia logopedyczne mają na celu:

• usprawnianie motoryki aparatu artykulacyjnego (m.in. języka, warg, żuchwy);

• kształtowanie prawidłowego toru oddechowego, wydłużanie fazy wydechowej;

• kształtowanie prawidłowych czynności fizjologicznych w obrębie aparatu mowy (tj. połykanie, żucie, odgryzanie);

• rozwijanie słuchu fonematycznego;

• uzyskanie prawidłowej artykulacji poszczególnych głosek;

• wzbogacanie słownictwa, rozwijanie mowy opowieściowej;

• rozwijanie umiejętności budowania dłuższych wypowiedzi;

• rozwijanie umiejętności rozumienia wypowiedzi słownych.

Rozwój mowy dziecka:

• Już podczas życia płodowego dziecko rejestruje dźwięki z otoczenia, najlepiej zaś rozpoznaje głos matki.

• W pierwszym miesiącu życia noworodek krzykiem, płaczem sygnalizuje swoje potrzeby.

• Drugi i trzeci miesiąc to okres głużenia. Dziecko wydaje dźwięki typu: ga, aga, gha głównie w chwilach dobrego samopoczucia. Kontynuuje trening narządów artykulacyjnych.

• Szósty miesiąc życia to okres gwarzenia, czyli powtarzania ciągów sylabowych typu: ba-ba, ma-ma, ta-ta. Niemowlę coraz lepiej rozumie mowę, reaguje na swoje imię oraz ton głosu.

• Pod koniec pierwszego roku życia wymawia kilka prostych słów, wykonuje polecenia związane z konkretną sytuacją.

• Drugi rok życia to okres burzliwego rozwoju mowy. Charakterystyczna jest „lawina” nowych słów, a pod koniec tego okresu dziecko buduje krótkie, proste zdania.

• W okresie przedszkolnym maluch rozwija możliwości językowe poprzez wzbogacanie zasobu słów, poznawanie i stosowanie form gramatycznych, prowadzenie dialogów.

Dziecko:

• • trzyletnie wykorzystuje w swojej mowie głoski: p, b, m, w, f, t, d, ch, ń, k, g, l oraz ś, ź, ć, dź;

  • czteroletnie, oprócz wyżej wymienionych, wymawia głoski syczące: s, z, c, dz;

  • pięcioletnie – dodatkowo: głoski sz, ż, cz, dż oraz głoskę r.;

  • sześciolatek buduje swobodne wypowiedzi prawidłowe pod względem gramatycznym, używając właściwie wymawianych głosek.

Należy zwrócić uwagę na to, że każde dziecko rozwija się indywidualnie. Niektóre dzieci wcześniej zaczynają posługiwać się prawidłową mową we wszystkich jej aspektach, inne trochę później.

KIEDY DO LOGOPEDY?

Drodzy Rodzice, jeśli macie jakiekolwiek wątpliwości związane z rozwojem mowy Waszego dziecka, udajcie się do logopedy! Logopeda to specjalista, który pomaga stymulować i rozwijać mowę od pierwszych chwil dziecka. Diagnozuje, konsultuje i prowadzi terapię dzieci, młodzieży oraz osób dorosłych.

Małe dzieci uczą się przez naśladownictwo. Najczęściej nie są im potrzebne specjalistyczne ćwiczenia. Bywa jednak tak że mimo doskonałych warunków dziecko nie opanowuje mowy w takim tempie jak jego rówieśnicy. Im wcześniej dziecko zostanie otoczone specjalistyczną opieką, tym łatwiej wyrówna problemy w mówieniu. Wczesna interwencja logopedyczna stwarza olbrzymie możliwości uzupełnienia nawet znacznych opóźnień. Wsparcie udzielone dziecku przez logopedę sprzyja także wyeliminowaniu wielu innych problemów rozwojowych. Niektóre dzieci z powodu braku mowy są nieśmiałe, wycofane, agresywne, mają niską samoocenę. Pomoc logopedy pozwala skutecznie tego uniknąć.

Co powinno niepokoić?

1. Do końca 12-miesiąca życia dziecka – brak kontaktu wzrokowego dziecka z twarzą rodzica, rzadkie gaworzenie, częsty, jednostajny i długi płacz, brak uśmiechania się, brak naśladowania głosu mamy, brak gest „pa pa”.

2. Do końca 24 miesiąca życia dziecka – unikanie kontaktu wzrokowego z osobami z otoczenia, niewypowiadanie prostych słów (mama, tata, daj, nie), brak wskazywania podstawowych części ciała, brak rozumienia prostych instrukcji (zrób „pa pa”), brak naśladowania głosów z otoczenia.

3. Do końca 36 miesiąca życia dziecka – nie patrzy na osoby, które do niego mówią, nie nazywa przedmiotów z najbliższego otoczenia, nie wypowiada prostych zdań, brak skupienia uwagi (np. podczas czytania książeczki), mowa bardzo niezrozumiała.

4. Przedszkolak – problemy z płynnym wypowiadaniem się, krzyk lub gesty zamiast mowy, brak kontaktu z rówieśnikami, często otwarta buzia lub nadmierne ślinienie się, problem z zadawaniem pytań, odpowiedziami, wypowiada się wyłącznie pojedynczymi słowami lub prostymi, krótkimi zdaniami.

LOGOPEDYCZNE FAKTY I MITY

1. Logopeda zajmuje się wyłącznie wadami wymowy, np. gdy dziecko zamiast szafa mówi safa – FAŁSZ

2. Rodzice nie powinni podchodzić do łóżeczka swojego dziecka, jeśli nie płacze – FAŁSZ

3. Do 3 roku życia dziecko nie musi mówić – FAŁSZ

4. Nie należy śpieszyć się z terapią logopedyczną dziecka, gdy tato lub starszy brat zaczęli mówić później – FAŁSZ

5. Jąkanie małego dziecka powinno samo ustąpić – FAŁSZ

6. Dziecko przedszkolne, przed ukończeniem 6 roku życia nie musi uczęszczać do logopedy, wystarczy poczekać na terapię prowadzoną w zerówce – FAŁSZ

7. Terapia logopedyczna prowadzona w przedszkolu i szkole zwalnia rodziców od ćwiczeń w domu – FAŁSZ

8. Wada wymowy rodzica może przenieść się na jego dziecko – PRAWDA

9. Dziecko, które zaczyna mówić później niż jego rówieśnicy, może mieć problemy szkolne, np. dyslektyczne – PRAWDA

10. Dziecko, gdy nie mówi, nie powinno mieć stale otwartej buzi – PRAWDA

11. Podcięte wędzidełko językowe może się ponownie zrosnąć, gdy przez okres 2 tygodni nie są wykonywane ćwiczenia unoszenia języka – PRAWDA

12. Do malucha, po ukończeniu 1 roku życia, nie należy mówić językiem niań (przesadnie zdrabniać) – PRAWDA

Podstawa prawna:

Program pracy logopedycznej opracowano zgodnie z zasadami określonymi w Rozporządzeniu MEN z dnia 28 sierpnia 2017 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach z dnia 30 kwietnia 2013 r. (Dz. U. z 2017 r. poz. 1643).